Współcześnie dużo mówi się o zdrowym stylu życia, zwraca się uwagę na dietę, na aktywność fizyczną, dostarczanie prawidłowych składników odżywczych, zróżnicowanie i zbilansowanie pokarmów. Jednak mimo tej wiedzy, dużo osób ma jeszcze problem z właściwym odżywianiem, a także z radzeniem sobie z zaburzeniami odżywiania.

Czym są zaburzenia odżywiania?

Aby dowiedzieć się czym są zaburzenia odżywiania, należy odpowiedzieć sobie na pytanie dlaczego jemy. Odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista, ale gdy bardziej zagłębimy się w nie, zobaczymy powody zaburzeń odżywiania.

Jedzenie jako dostarczanie pożywienia i wrażeń zmysłowych

Jemy, aby dostarczyć sobie niezbędnych składników odżywczych – to odpowiedź, która od razu nam się nasuwa. Jedzenie jest gwarantem naszego przetrwania. Drugą oczywistą odpowiedzią jest ta, że jemy, ponieważ nam smakuje. Przez wzgląd na walory smakowe jedzenie dostarcza nam także doznań zmysłowych – mówimy, że jemy nie tylko za pomocą smaku, ale i zapachu, wzroku, dotyku, konsystencji, a nawet słuchu, np. gdy jemy coś chrupiącego. 

Jedzenie jako forma kontaktu z innymi

Mniej oczywistą odpowiedzią jest ta, że jemy ze względów towarzyskich – jedzenie od zawsze łączyło ludzi. Wspólne zdobywanie i przygotowywanie posiłków, wspólne jedzenie, rozmowy przy stole – to niezmiernie ważne formy kontaktu z drugim człowiekiem, które uczą współpracy, wzajemnego słuchania się, otwartości na swoje potrzeby. Często osoby z zaburzeniami odżywiania wspominają, że posiłki w ich domach nie są i nie były spożywane wspólnie. Każdy jadł o innej porze i zupełnie inny rodzaj pokarmu.

Jedzenie jako rekcja na emocje

Równie mniej oczywistą odpowiedzią jest ta, że jemy w reakcji na różne uczucia, np. jemy gdy jesteśmy smutni, przygnębieni, opuszczeni, zestresowani. Jedzenie staje się wtedy regulatorem nastroju i jednocześnie sposobem na ukojenie naszych emocji. Słodycze otrzymywane jako gratyfikacja, nagroda uczą nas, że w chwilach smutku, zwątpienia, lęku automatycznie będziemy po nie sięgać. Stąd też często pojawiają się problemy z podjadaniem i spożywaniem pokarmów zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy. Problemy z odżywianiem mogą też wiązać się z zaburzonymi relacjami w rodzinie, często maja podłoże psychiczne.

Jedzenie jako potrzeba kontroli

W niektórych zaburzeniach odżywiania potrzeba kontroli może być właśnie tą, którą zaspokajamy poprzez jedzenie. Odmowa jedzenia albo jedzenie tylko wybranych potraw albo tylko w wyznaczonych warunkach może być właśnie przejawem takiego poczucia kontroli. Często o najbardziej znanych zaburzeniach odżywania, czyli o anoreksji i bulimii, mówi się, że są przykładem zaburzeń opartych o potrzebę kontroli. Mogą być realizacją potrzeby kontroli nad własnym życiem, albo nad tymi jego elementami, na które mamy wpływ. Wiązać się też mogą z silną potrzebą osiągnięć.

Z kolei nadmierna koncentracja na zdrowych produktach i obawa przed niezdrowym jedzeniem i jego negatywnymi konsekwencjami może prowadzić do kolejnego zaburzenia odżywiania, jakim jest ortoreksja.

Jedzenie jako potrzeba szacunku i własnej wartości

Jedzenie również zaspakajać może potrzebę szacunku czy poczucie własnej wartości. W dawnych czasach, osoby nieco otyłe były np. bardziej szanowane, gdyż otyłość w czasach biedy oznaczała wyższą pozycję społeczną i prestiż. W dzisiejszych czasach z kolei odwrotnie, osoby szczupłe są częściej postrzegane jako dbające o siebie, cieszące się społeczną aprobatą i wyższym poczuciem własnej wartości. Jednak nadmierne zwracanie uwagi i koncentrowanie całego swojego życia wyłącznie wokół dbania o zdrową, umięśnioną sylwetkę może również prowadzić do zaburzenia, jakim jest bigoreksja.

Warto być tego wszystkiego świadomym i przyjrzeć się swoim nawykom żywieniowym pod kątem tego, jakie potrzeby chcemy zaspokoić poprzez jedzenie. Zatem następnym razem kiedy będziesz sięgać po jedzenie zastanów się czy to faktycznie głód tobą kieruje czy może chcesz zaspokoić jakąś zupełnie inną potrzebę? Zaburzenia odżywiania są właśnie takim realizowaniem innych potrzeb poprzez jedzenie. 

Przykłady zaburzeń odżywiania


Najczęściej występującymi i najbardziej znanymi zaburzeniami odżywiania są anoreksja i bulimia.

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny

oznacza lęk przed przytyciem mimo chudości, zaburzony sposób postrzegania swojego ciała i bardzo silne reakcje na nawet niewielkie zmiany masy ciała – od euforii po silną złość. Objawy, które najczęściej towarzysza anoreksji to: utrata miesiączki, obniżenie ciśnienia tętniczego i temperatury, zwolnienie czynności serca, suchość skóry, charakterystyczny meszek na ciele, uporczywe zaparcia,  zaburzenia elektrolitowe, w konsekwencji zaburzenia przemiany węglowodanowej i białkowej, czy osteoporoza.

Bulimia, czyli żarłoczność psychiczna

wiąże się z przymusem pochłaniania dużych ilości jedzenia w krótkim czasie - najczęściej w ciągu kilku godzin. Po tak szybkim przyjmowaniu jedzenia, często pojawiają się wymioty. U większości tych osób waga ciała waha się w granicach normy, a niektórzy mają nawet nadwagę, dlatego nie tak łatwo ją zauważyć. Objawami towarzyszącymi bulimii są: zaburzenia rytmu serca, zaburzenia wodno-elektrolitowe, niewydolność nerek, zaburzenia miesiączkowania, tężyczka, rozstępy skórne, objawy związane z manipulacją w obrębie jamy ustnej i gardła oraz działaniem soku żołądkowego (obrzęk ujścia ślinianek, zapalenie dziąseł, uszkodzenie szkliwa zębów, otarcia podniebienia i tylnej ściany gardła).

Innymi zaburzeniami odżywiania są np. zespół jedzenia nocnego, wspomniane już bigoreksja, ortoreksja, pica, czyli jedzenie rzeczy niejadalnych, itd.

Jak leczyć zaburzenia odżywiania?

Najczęściej zaburzenia odżywiania wymagają pomocy specjalistów zajmujących się tymi obszarami, czyli dietetyków, lekarzy, psychologów, psychoterapeutów. Większość zaburzeń odżywiania ma bowiem podłoże psychospołeczne. W ich diagnozowaniu i leczeniu trzeba wziąć pod uwagę czynniki biologiczne, psychologiczne, osobowościowe, społeczne, środowiskowe, kulturowe, itd. Czasem zdarza się, że zaburzenia odżywiania są wynikiem innych zaburzeń i chorób psychicznych, dlatego wymagają one odpowiedniej diagnostyki, rozpoznania i leczenia.

Trzeba liczyć się też z tym, że nie zawsze osoba, u której podejrzewamy zaburzenia odżywiania, będzie chciała udać się do specjalisty. W przypadku osób dorosłych jedynie w  przypadku zagrożenia życia pacjenta z powodów somatycznych czy psychiatrycznych chory może być hospitalizowany bez zgody w odpowiednich placówkach, co jest uregulowane stosownymi przepisami prawnymi.

Leczenie zaburzeń odżywiania wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Zazwyczaj opiera się na psychoedukacji i psychoterapii, dzięki czemu oddziałuje się na sposób myślenia, zachowania i odżywiania się. Terapia często prowadzona jest indywidualnie, grupowo, w ramach szpitalnych oddziałów dziennych, a czasem całodobowo, w głębszych stadiach rozwoju zaburzeń. Czasem wskazane jest podjęcie systemowej terapii rodzinnej. Czasem też przy współwystępowaniu innych objawów zaburzeń psychicznych, np. depresyjnych, czy lękowych, dodatkowo stosuje się leczenie farmakologiczne. Konieczne są też okresowe kontrole u lekarza rodzinnego lub lekarza chorób wewnętrznych, ewentualnie konsultacje lekarzy innych specjalności, w tym ginekologa czy endokrynologa.